Khòtûi ùh-tùh a ngling ah ngdünnak24.
Khòtûi ùh-tùh a ngling ah ngdünnak cuh carbon tat ah ngvèngnak ah kya hlak ci.Cun noh a ngdün ah ngvèingnak kya hlak hleih ka lo pi hlak neh tûi ók ah hlô ah kchàng gui ah aktúng ah a hlünak gui ploh-kheih hlak neh a nglingnak yah gui ah géitkò ah nghlepnak lah khòtüi myung kthá(သဘာဝစွမ်းအင်)ploh-kheih hlak neh khòmdek kkhân ah a hngùn kghìng amshah ah a cìnnak ah chüt gok hlak ci.Tûimkyang mhtûng gui tûi ah a nglatnakKhòmdek akcòi kkèm hngün gui lah khòmhtûng khlüng gui ung kah tüimkyang gui khò a nglingnak on tûi ah a nglat lo ah phäh ah kyihkshé ca mihting tat bi pyânnak ah ngploh neh tûimkyang kkâ ah mdüt ca akshì gui ah kyä kpoih(ရုပ်ကြွင်း)gui ngdáng lo bà neh a thushìng dídam lo ah phäh ah carbon gui dá lo hlak ci.Kà lo píhtî hlak ca amòòng tumat läi cuh. khòtûi uh-tuh a ngthong nghlah nak mhtéi ca a ngling khò ah shing gui a maih lo ah phäh ah kya ci.
Carbondioxide ah phäh ah khòkkhì ah thûshînnak a dá lo ung tûilìnu gui ung acid a cüp lo ah phäh ah tüilìnu gui ung a hngùn khngìng gui lah tûilìnu k’om ei vai gui ploh-kheih hlak ci.A shin ah täng ah kdäih neh a kya lo ung shin ah kum phya ngbûm kä ngpyî pha hleih khòtûi uh-tuh akchün ah a ngthong nghlah nak gui lah ayan kä bùi màn ah däm dá ca a khòtüî pèingléng a dínak lah kchàng van ah phäh ah ng’ä ngcäí vai a ngkhap ngtaih gui mi bùichúm khai.Khòmdek kchàng ngkhêihtung ngbûm kphlì ngbûm ät cuh tûikkàm pèi yah yung ah om u neh mânggò akdá cuh tûilì apí düt ah a kâi lo ung phih ngami ah phäh ah akya ah kyihkshé neh shéitkatnak gui kya lo hlak khai.25.Khòtûi uh-tuh a ngthong nghlah nak cuh a khòmdekpúm ah ngóngài neh a khòtüî pèingléng mòòng,kchàng hlu mòòng,hlumlèi mòòng,ghunkhò mòòng lah khòmdek khoh-tang gui mangca nak gui ploh-kheih hlak ci.Cun ah tuhchü kchàng gui ami bùichúm ah däm pi ca a ngcétngcam nak ah kya ci.
Ka pi ca a ngkhap nak gui cuh dämtài kshùng yah ca ghunkhò gui cuh lo khai ah kum ghà ngbûm gui ung akdäm ah bùi vai om ci.Dúkhaih ci gui akdá cuh khò a nglingnak ung om u neh ngami ah hngùn ghinnak cuh kä dí pha ca khòtûi khoh gui,géitkò gui,vuhmhtah,ngá phâ,lungshing gui ung ngyung neh bilo eì o ci gui.Ngami cuh ahei kä bi thêi u neh khòtûi a ngthongnak lah khòtüî ah mvûknak(သဘာဝဘေးဒဏ်)a gok lo yah ung ahei mthong neh ami bi vai ngúi phih kä mcun u neh ngami ka vai kchàng hlu mòòng lah ghinlù a üpnak vai khännak(အာမခံချက်)gui ami gah vai hlü ci.Avaihlü ah pyéin ung taliksan gui cuh khótûi uh-tuh a ngghüt lonak tui aken lo nak ah phäh ah kä om lo ba hnging u neh ngplôn ci gui.Acun pha neh bi ca dúkhaih ci gui plohkheih lo hleih ami omnak nong ghüt neh akhòhêi ah hteit ci gui.A khòtüi a dí ah phäh ah ngplôn ghüi ci gui cuh kyih vai ah dá lo ci.Ghunkhò ngcùt gui no upatei on kä gung ci gui.Ami bi vai phih kä om ba ci.Thüî vai tumat läí cuh acun ah yái ci gui mät hngá ngngài neh kä hlûitä gui cuh a khòmdek púm ung hnguh ah kya ci.Phäí nà kchì khngà neh mhtéi ah mlùng a chük maih ah mòòng a ngdáng nak ah kya ci.
