Ngmüngvan ah ngshünngphan nak
(Ecology)Yümyüm ah kä dí pha ca akhótüî lungkhò hngün gui ung khò vo payak-yak neh a ngshông nu gui ah ngvòng kchàm neh géit ci noh a yùm ah géitkò hlü tumat bäng a géitkò biloh nak on mthong mhlài neh biloh nak gui cuh ngshíng hleih khâ neh teng mshù biloh gui bi pyi netah géitkò biloh gui kèn ci.A bung púm ah a lungkhò púm ah tumat bäng géitkò cuh a hngün kghìng taliksan kkhúi päng ami ghin om vai phäh ah gungkûm nak kä pe hnging khai kya ci. Thùikhò gui,kdâmtûi,tûi mkyang gui on om ca lungkhò gui vo kyang neh géitkò êi mang vai nglêimdek ah mangca lô ah akya ung phih ayân ghíng om màn te ca taliksan a hngùn kghìng kkhúi akkhak díshùm hlak hnging ci. Ahei ghunkhò gui ung om ca tûi kkàm yûn neh om ca tûi kcüih nghngók bung ghàm gui cuh akhòtüî péingléng tàgá hlak ca shing ghìng gui bunghngù gui a maih lo cuh ng’ä ngcäí vai akya lo ah hlô ah Kchò gui ah om nak thùi kdúp khòghàm gui ah kya ca a hngùn kghìng kkhúi gui ah ngdü tûikhong gui plohkheih lo cun phih ng’ä ngcäí vai ah kya lo neh nglùng na neh ghun mhtéi vai ah kya lo ci.
Thùi kdúp khòghàm gui vo kyang neh uyin bi neh pìgò k’hlüm neh om lo ah phäh ah kä cìn maih pha ca a hngùn kghìng kkhúi gui,kä ket pha ca tûikhong gui lah kchèi pâi khù mhlâi a hlühlü ah ngshün ngphannak(ecology)ah a mòòng gui cuh mtúng neh pyéin hlak hngün thô neh pongpüi biloh vai ah kya lo ci.Biloh ghunmhtéi vai gui cuh1Kä cìn pha ca kphyú kkhá khìhlá gui2.Shing ghìng,kchèipài,khùmhlâi gui ah ngshün ngphânnak3.Kchòkhò bäng ah kä kya neh Myanmar,Asia khò ah pakkhúi lungkhò 1.Kä cìn pha ca kphyú kkhá khìhlá guiA héi ghunkhò gui ung kä om neh Htum Kchòkhò bäng ung om ca kphyú kkhá kkhì hlá gui mhtéi vai cuh Kchò gui ah màmòòng ah kya ci.
A cun gui ghunmhtéi vai cuh ayân ghunkhò ah màmòòng düt ah van noh a ngngaih màn te.Tukbäih cuh mät ah pakkhúi,ngdükhò,mânggò mät noh ùk vai Feferal ghunkhò mdüih vai ah a ghunkhò púm mi hngün thô lo ca kya neh Kchòkhò ghun mhtéi vai cuh mi mät ung nghlüh lo ci.Kä cìn maih pha ca kphyú kkhá khìhlâ gui,ahei khò gui ung kä om neh Kchòkhò bäng ung om ci ciah ami pyéin gui cuh pyéin tu düt ah kä kya neh hnguh hmat vai ci tu netah mhtéi tu kcàng vai ah kya lo ci. A cun gui mhtéi ah phäh ah kchàng gui lah akhòtüî phèilàng ah phäh ah a i ah ngshün ngphân neh nî bä nak pe ciah mòòng(ecology)cun phih mi hmat vai kya lo ci. Avai hlü ah Kkhì hlá hlè mná gui lô ca nghêi cuh mcìn neh ngón vai ciah akdá noh ngngài ci gui.Cung phih nghêi noh ktok khlèng gui hleih vuh mhtah gui cuh avan ung tâikhalâk khai kä hteit ba u neh nggui neh a ngbäng ah hteit neh khù eì u hleih kpoih ca ngdü hngün gui ung êi mang phya ci gui cuh ngtheih pài däm hlâ lo ci.A cun gui cuh kchàng noh èi mang ba ca kya neh ngshün ngphannak(ecology)ah kya ba ci.Aktói ah teng ung kä ni ca ngngaih cuh akní ah teng ung nî nak na pe ca kya ba ci.2.
Shingghing,kchèipâi,khùmhlãi gui ah ngshün ngphannakKhòmdek ah kkhân ah a tüî khmüt gui phùng cuh akhòlä ah a tüî ah kä kya neh nî bä nak a i bo tah om khai ah a tüî ah kya ci.Khò kkhì ung thushìng neh kä ni ci gui cuh shing ghing khùmhlâi kchèipâi gui nohmghüp neh èi mang u netah akthéing kkhú gui na pe ba gui hleih kchàng gui ah gáigong nak ah kya ci. A pâi gui kkhòi gui noh lók neh kkhòilù ah pyàng u hleih acun mi ok ca kchàng gui ah gáigong nak ah kya lo ci.A pâi gui cuh tumat lah tumat ngdo ngpe neh ktheih tak lo ci.A theih a tak gui è ok ca a hngùn kghìng gui ah ghin om nak ah kya ba ci.Ghìng om ci phùng cuh avan ka vai ah ghìng om ca kya hleih avan noh ngngaih na neh mhtéi vai ah kya lo ci. 3.Kchò bäng ah kä kya neh Myanmar ghunkhò lah Asia Khò ah tüikhong lungkhòHtum Kchòkhò ung om ca Khònúmhtûng uyin cuh Myanmar bäng ah kä kya neh Asia Khò ah a phù kä khìn hnging ah ghin om nak ah uyin ah ami kbäî ah kya ci. A ghunkhò hei gui hngô noh a hngùn kghìng gui ah ngdŭkhò tûikhong ami yùm mhngî ah mi thùikhò kkyóm Khònú Pakkhúi Uyin ghun mhtéi vai cuh Kchò Kchàng gui ah màmòòng ah ngkhät lo ci.
