Kchò ca guk nì lam gui
Kchò ca cuh Ingkalik noh a ùk yah ung Vomhtù ah Pùghí Mang Kkyün ni noh kyawng gui ung ngthêi vai ah lèng neh ami guk ah kya ci. Cun ah ami guk cuh ca ng’mà lah k’ó ktúng mtói neh guk bäng ami pyân ah kya ci. A cun ah ca ngmà lah k’ó ktúng bäng on pyàng u netah tän kphlí ah chüt kkhêi ca ngbú(ဖတ်စာအုပ်)gui ami guk ah kya ci. Akcàng ah pyéin ah akya ung ca ngphì on mtói neh guk nì gui pyàng neh mthêi cang netah tän kthùm,kphlì,khmà,kchuk,kchüih kchéit ciah a ngtäp ah ngthêi vai hlü ah kya ci. Acun ah ami ngthêi yah kshùng ung ghunkhò ùk ca Mvá Bói gui noh kä ngthêi ba vai ah pyéin pit u hleih u noh phih Kchò Ca cuh käh mi mthêi ba ah kya ci.Acun ah kya neh Kchò ca kä ngthêi ba ah akya ung maih lo düt khai kya chütah christian kyawng gui ung lèng neh ami ngthêi ba cuh 2010 ung USDP party acoyah a hngang kâi lo ah chüt hleih kyawng ung kä ngthêi ba ci gui ah kya ci.
Acoyah kyawng ami ngthêi ah ca cuh Mvá Ca ung ဝစ်စပေါက်,အောက်မြစ် kä om ca cá Mvá Ca kphyìm on täng ci.Acun ah kya chütah bóiphàya kyanak kyawng gui ung gukthén hnguh hmatnak gui ahlühlü ngthêi neh hngu hmat lo ci gui noh Kchò Ca cuh a láng düt ah guk ung kä gah ah mòòng cuh mthêimthàng lo u netah htâhtanâ ung mang ah ng’äî ng’om gui lah Kkhânpùghí ah Ngthû gui cuh k’ó ah kyum, kâi,tôi,hlâ gui khmütnak(tone)gui on ami guk lo ah kya ci. Aktúng pí ah k’ó ah kyum,kâi,tôi,hlâ gui (tone)on akní ah ami gukthén ah Greek Ca gui phih akní ah ngthêi tu màn ca Bóiphàyà Mâng Hnga Gêi noh tängpàng hleih phàyà ng’äî gui lah kyanca gui cuh k’ó ah kyum,kâi,tói,hlâ khmüt nak on. ami guk lo cuh kyawng ca ngthêi nak on kä täng lo ci. Cung phih a ghunkhò hei gui ung ami guk thén gui hmat lo ci dá lo hleih (tone) gui on guk cuh akdá noh yùm lo ci. Cung phih k’ó gui ah ciah ah gukthên kä yùm u hleih kyawng gui ung kä ngthêi phâ ah kya ci.
K’ó gui ah ciah gukthén gui kä yùm ci gui noh a i ah kya hleih kä mang vai ah mòòng cuh kä gählêi hnging ci gui. Avai hlü ah ca ngphì ngthêi nak Book Two ung ng’äî ng’om tumat cuh u noh kä kkhêi thêi ci.Tone on kä guk vai ah líng u hleih tone kä mang ah phäh ah ng’äi ng’om tumat cuh guk ci bäng noh hmat neh ahei u noh phih kä kkhêi phat thêi ci. Avai hlü ah”Pu kho hlo hlo”ciah khmó gui ah ng’om cuh Kkhòilung pìgò bäng ung ami mcû ah kya netah u no phih kä hmat ci. Cun ah kya neh kä hmat tu ci noh Pùkhò hlò hlò,pú khò hlò hlò,pù khò hlô hlô ciah mcüm neh a teng laih laih cuh kä ngpyi hlot ci. Tuhkbäih Kchò Ca ngthêi cuh( linguistic ) ca gukthén nì lam on gukthén vai ah biloh nak gui om lo ci.Saya,sayamah gui ah ca mthèi ah. nì lam ami ng thêi vai mòòng 14 UNESCO noh Kchò Ngthû ah a kphlàn hlak nak ung (tone) gui on guk pyî ah kya neh kyawng ung ca ngthêi gui cun phih (tone)on guk vai ah kya lo ci.
Akcàng ah pyéin ung kyawng kkài gui noh ami ngthêi gui mà neh tone on gu neh ngthêi cang vai hlü ah kya ci.Cung phih kyawng ung nthêi lo hlot vai ah akya cuh bä ca kya ci. Cun ah tone on ngthêi lo kòn ah phih Kchò ca ung akcùm ah ngläh nak on guk cuh hmat vai hlü ba cang ci.K’,m’,ng’ ciah guk nak gui ung Ingkalik ngthû on (apostrophe) cuh k’ó ah kä kya neh (m)ni,(k)nî,(ng)ni ung vah k’ó cuh om ca kya ci.(‘)cuh mchâ nak ah vah kya ci.K’ó ktúng a,e,i,o,u,ä,ü on mtói neh guk lo ung mchâ nak ah mang ah akya ung láng khai kya ci. Avai hlü ah k’ó guk lo ung (‘)on kä mchâ ung (ko)ah kya lo khai kya ci.Tuhchü Kchò ca akdá guk thénnak cuh RVA bäng ung vah om ci.Apí hta gui ah guk yah ung(‘)mang laih laih cuh i bä ah akya kä nghmat ci.Cung phih akcùm ah akkhak lénglèng guk lo ah akya ung akcùm ah(‘) mang laih laih cuh akhing lah hngün(time and space)ung ngkyoh ngleh düt ciah nglat lo ci. Tone gui mang ah phäh ah gukthén ashô ah kkhân ah kä guk nak khîn ung(‘)mang ba laih laih mcha neh hnguh hmat neh mang vai khîn lo ci.A i hlu lam phih hlüngtài lo ca kya hleih ca guk nì cun phih a hlüng tài tu vai khîn ca kya ci.
