Kchò Khò lah British
British gui no Myanmar kkhân lam ami lák kon ah Yò khò kkok gui ung gà kkáp gui tüì lo u neh Kchò gui noh khònggî kkân neh luh shí neh ami tuk nak ung ka noh ghun vai bi ci gui.Yó Mânggò cuh uk ca bói tumat ah kkâ ah thà ci gui.1891 kum ung Yò Mânggó ung ami thà ah mânggò kngäng gàkkáp hteit neh tuk ci gui.Cung phih khòmhûng k’om kchò gui cuh kä mi ngnäng ah kkhân ah ami om nak ah chüt ami got gui.Ami pìgò gui phih ami mkhih gui.Mang kkáp ngpài tumat(တပ်စိပ်)ami thà.Ùk ci no a ngshùngshet om nak vai(ခံတပ်)phih pyàng neh thà ci gui.Cun cuh Kchò gui noh ami hteh nak mih ah lam ah kya neh guttep shàn ca Kchò gui ah lam ùk ngäng nak vai phäh ah kya ci.Acun ah mângtàt gàkkáp ngpuntâinak tu u neh gà kkáp gui ngón ci gui.A hngéng kum gui ung phù shûi nak ah ngón tu ngkyu nak om lo ci.Mângtat ngpûngtâinak pyàng ba hngá neh om lo ci gui.
Akhngú ah khngìlòng pìgó kkhân ah mdêinglàng ngpûngtâinak tumat cô ci gui.Cun cuh vang lam täng ah hteh nak ah lam ah kya ci.Akhngú ah Mângtat cuh Htum Kchó kchàng gui ah phäh ah ùknak aktúng ah kya lo neh Kchó Khòmhtûng úknak ah kkâ ah gok lo ci.Cung phih khòhtûi yah ung hteh-htôn vai kä nghlôi ci.Aktúng pí ah êi ôk lah yàm hlêhnget mkón vai kä nghlôi ci.1902 kum ung Mângtat nong neh Kanpetlet ah ngplôn ci gui.Kanpetlet cuh Khònûmhtûng ah kkâ ah om neh a htum pí täng ah gok neh hlüng tu ba ci.Cun kòn ah Saw lah Sikphyû on ani ngphàk ah phäh ah phih kya ci.Pàlìk 10 lah sèi bói tumat bäng thà ghüt ci gui. Ingkalik gui no Kchòkhò avan la ci gui.U noh käh ngah-tüh màn ah Kchò khmó kthô amshah cuh gàkkáp ung hteit tu u hleih yùm äp lo ci gui.Mângtat,Kyíndwe,Vòmhtù ah kkyòngkhùi ung kah bä tu bä ci gui cuh kyawng kài lo tu ci gui.Aktói ah pyéin ung. Ingkalìk no a ùk ah phäh ah ak’yàng ah abänak gui om lo ci.Ingkalik gui cuh mchüt ngnäng gäkgäk ci gui.A i ah kya hleih ci ung ngdükhò kchàng gui ah phäh ah kä kya hnging ci gui cuh Ingkalìk gui no ami bi hnging ah phäh ah kya ci.Ngphyék ngpài ca Kchò gui ngcut ngdòn neh ät lo ci gui.
Tanphù ami om phih ngdáng lo ci.(Hmat vai läí cuh gàkkáp ung ami om tu ah tanphù ah kya ci)Ngami cuh kchàng hlû mòòng hngù ah tanphú om hlak ci.Japan noh Ingkalik ktäm neh ghunkhò ùk lo chütah Kchò gui cuh ät neh ùk ci gui ah mlùng ngngaih om lo thei ci. Shin guk ca Bòiphàyà Jordan noh a akcàng ah a hnguh hmat gui cuh 1962 ah chüt kya tu kcàng ci te ghunkhò ânâ ngya hlü ktat ca Pù Nêi Win no ânâ guttep neh a úk lo ung lèng neh ghunkhò cuh kyäpkyäp laihlaih ah dí lo ci.Ingkalik gui noh pyinnya hnguh hmat mòòng akní ah khänghtek khai ami bi pyi te cuh got ktäm gui yop neh abi lah ngkat lo gé ci.Asia Hlíp Htumkhò van no ami theibang vai kya lo hngô ca Myanmar cuh avan düt ung hä vâng dúkhaih ca kya lo ci.Ingkalik noh a uk yah lah a uk kon ah kum 20,30 ah chüt hleih Myanmar gàkkáp ung hteit tu ci cuh van noh ami yúmngak mhlüng mtâi ah kya màn te ci.
Akhngú ah hteit tu ci cuh van ah pyéin gaih hlühlòng ah kya lo ci.1988 ung kyawng kkái gui noh ghunkhò uk ci nghngú ngtuk püi u hleih ghunkhò uk ci ngthong ci te cuh akkà púi ah kya lo neh kchàng khlí noh kä yùm lo hleih 2008 ung khännak upatei pyàng neh democracy apí bòi ca uknak gàkkáp gui noh bi neh acoyah ami mdüih cuh akní ah ngthong lo yah kshùng chütah a ngkyìng khlúi cuh u no phih kä yùm ba neh nong lo u hleih ami ngvái noh ânâ ngya lo bà hlü ktat neh ânâ guttep ba hleih van no ami haih nak ung Kchò gui noh tûmì on lèng neh káp lo u hleih a ghunkhò pum yat lo ci.
